Neplodnost je glavni problem javnog zdravlja s otprilike 1:6 ljudi širom svijeta koji pati od neplodnosti tokom svog reproduktivnog vijeka. Definiše se kao nemogućnost postizanja trudnoće nakon ≥ 12 mjeseci redovnog nezaštićenog seksualnog odnosa (SZO).

Trenutno, dijagnostički vremenski okvir neplodnih parova uključuje biohemijske i instrumentalne analize koje omogućavaju dijagnozu u 65% slučajeva; u preostalih nedijagnosticiranih 35% slučajeva rade se genetički testovi. Genetički testovi imaju tri glavne svrhe u reproduktivnom zdravlju: identifikacija uzroka neplodnosti, identifikacija genetičkih bolesti koje se prenose na potomstvo i optimizacija potpomognute reproduktivne tehnologije
Posljednjih godina došlo je do naglog razvoja dijagnostičkih metoda kojima se može otkriti genetski uzrok neplodnosti, a time procijeniti i rizik prijenosa genetskog poremećaja. Razvojem tehnika potpomognute oplodnje moguće je liječiti veoma teške oblike neplodnosti koji nose značajno veći rizik prijenosa određenih molekularnih promjena na potomstvo. Kod takvih slučajeva veoma je važno otkriti mutacijsku promjenu, jer se time pruža mogućnost davanja precizne genetske informacije o rizicima nasljeđivanja i načina prenatalnog određivanja genotipa ploda. Za određene genske poremećaje, kao što su cistična fibroza i sindrom fragilnog X, poznata je uloga u etiopatogenezi neplodnosti.

GENETSKI UZROCI ŽENSKE NEPLODNOSTI

Oko 2,8% neplodnih žena nosi numeričke abnormalnosti spolnih hromosoma, dok su 2,1% nositelji autosomnih strukturnih razmještanja. Oko 30% pacijentica s primarnom amenorejom ima Turnerov sindrom (45,X). Smatra se da se uzrok nalazi u haploinsuficijenciji više gena na X hromosomu, koji reguliraju ovarijsku funkciju i rast i potrebni su u dvije aktivne kopije u ranom embrionalnom razvoju. Jedan od takvih gena je transkripcijski faktori koji luče osteogene stanice (PHOG-pseudoautosomal homeobox containing osteogenic gene)2 . Veliki broj pacijentica opisan je s delecijom dijela jednog X hromosoma. Ako se radi o deleciji kratkog kraka X hromosoma prisutan je i niski rast. Ako se radi o deleciji dugog kraka koja uključuje kritičnu regiju Xq13-q26 prisutna je ovarijska disfunkcija.

GENETSKI UZROCI MUŠKE NEPLODNOSTI

Poremećena spermatogeneza može biti uzrokovana brojnim hromosomskim i genskim poremećajima kod neplodnih muškaraca . Strukturne i numeričke hromosomske abnormalnosti prisutne su u oko 5% pacijenata s teškim oblikom oligozoospermije do 15% u azoospermičnih muškaraca, u odnosu na 3% kod muškaraca s normalnim brojem spermija. Hromosomski poremećaji kao što je Klineferterov sindrom vrlo su čest nalaz kod muškaraca s azoospermijom, gdje je suvišni X hromosom prisutan u svim ćelijama ili samo u jednoj ćelijskoj liniji (mozaični oblik). Opisani su i muškarci s XX kariotipom, kod kojih je regija koja određuje razvoj testisa translocirana s Y kromosoma na neki drugi hromosom. Regija koja određuje razvoj testisa nalazi se na kratkom kraku Y homosoma (SRY – sex determining region). Zbog nepravilne segregacije, strukturne hromosomske abnormalnosti uzrokuju poremećenu spermatogenezu i stvaranje nefunkcionalnih spermija. Sindrom androgenske neosjetljivosti je X-vezana recesivna bolest. Gen se nalazi u Xq11-12 regiji. U neplodnih muškaraca s teškim oblikom oligozoospermije i azoospermijom, učestalost tačkastih mutacija u genu za androgenski receptor iznosi 2-3%.

DIJAGNOSTIČKE SMJERNICE OTKRIVANJA UZROKA NEPLODNOSTI

Smjernice koje su zadala europska stručna društva u polju reproduktivne medicine predstavljaju dobar model obrazaca rada u svrhu otkrivanja genetskih uzroka muške i ženske neplodnosti.

Genetsko testiranje može biti ključ za značajan broj neplodnih parova koji pokušavaju imati djecu. Razumijevanje razloga neplodnosti olakšava informirane odluke i planiranje porodice. Savjetovanje roditelja može objasniti svaki potencijal za prenošenje genetskih abnormalnosti koje mogu

utiču na zdravlje njihove dece.

Genetsko savjetovalište predstavlja veoma važan korak ka otkrivanju uzroka neplodnosti. Određivanje genetskih faktora neplodnosti pomoći će pravilnoj procjeni rizika za određeni hromosomski ili genski poremećaj, te prema tome odabiru najbolje metode potpomognute oplodnje.

Kada se javiti u genetičko savjetovalište?

• Neuspjeh utvrđivanja trudnoće nakon pokušaja začeća godinu dana ili duže

• Neredovna ili odsutna menstruacija

• Nizak broj spermatozoida, abnormalni oblik ili kretanje

• Male ili nepravilne genitalije i sekundarne seksualne karakteristike

(kosa, grudi, itd.)

• Poznati problemi sa plodnošću

• Istorija >1 pobačaja